Τεράστιο είναι για την Ελλάδα το πρόβλημα των πελατειακών σχέσεων στον δημόσιο τομέα και οι παραλυτικές επιπτώσεις του στην παραγωγική αναδιάρθρωση της χώρας.
Του Edmund S.Phelps*
Η ελληνική οικονομία έχει πολύ μικρή ικανότητα να δημιουργήσει μία βιώσιμη αύξηση παραγωγικότητας και υψηλό βαθμό ανθρώπινης ικανοποίησης.
Εάν οι νέοι θέλουν να έχουν μέλλον στην ίδια τους την χώρα, θα πρέπει οι ίδιοι, όπως και οι μεγαλύτεροι σε ηλικία, να αφήσουν πίσω τους τις συντεχνιακές αξίες.
Πάρα πολλοί πολιτικοί και οικονομολόγοι κατηγορούν τα μέτρα λιτότητας που επιβλήθηκαν από τους πιστωτές της Ελλάδας για την κατάρρευση της ελληνικής οικονομίας. Ωστόσο, τα στοιχεία δεν δείχνουν ούτε σοβαρή λιτότητα, με βάση ιστορικές προδιαγραφές, ούτε σημαντικές περικοπές από την κυβέρνηση για να εξηγήσουν την μεγάλη απώλεια θέσεων εργασίας. Αντιθέτως, αυτό που δείχνουν τα στοιχεία είναι οικονομικά προβλήματα ριζωμένα στις αξίες και στις πεποιθήσεις της ελληνικής κοινωνίας.
Ο δημόσιος τομέας της Ελλάδας διέπεται από πελατειακές σχέσεις (κυνήγι ψήφων από τα κόμματα και ευνοιοκρατία) πολύ περισσότερο από άλλα μέρη της Ευρώπης. Οι υψηλότατες συντάξεις των δημοσίων υπαλλήλων σε σχέση με τους μισθούς είναι δύο φορές πιο πάνω σε σχέση με την Ισπανία. Η ελληνική κυβέρνηση ευνοεί την επιχειρηματική ελίτ με απαλλαγή φόρων, ενώ ορισμένοι υπάλληλοι παίρνουν τους μισθούς τους χωρίς να πηγαίνουν στην δουλειά τους.
Υπάρχουν όμως σοβαρά προβλήματα και στον ιδιωτικό τομέα –κυρίως η επιρροή των κατεστημένων συμφερόντων, σε συνδυασμό με τις επιχειρηματικές και πολιτικές ελίτ της χώρας. Τα κέρδη ως αναλογία των επιχειρηματικών εσόδων στην Ελλάδα εκπροσωπούν ποσοστό 46% σύμφωνα με τα τελευταία διαθέσιμα στοιχεία. Η Ιταλία ακολουθεί στην δεύτερη θέση με ποσοστό 42%, ενώ η Γαλλία στην τρίτη με 41%. Η αναλογία στην Γερμανία κυμαίνεται στο 39%, στις ΗΠΑ στο 35% και στην Βρεταννία στο 32%.
Αυτοί που έχουν τα μέσα (insiders) λαμβάνουν επιδοτήσεις και εξασφαλίζουν συμβόλαια, σε αντίθεση με τους outsiders, που είναι δύσκολο να διεισδύσουν. Ακόμη μεγαλύτερη έκπληξη προκαλεί το γεγονός ότι οι Έλληνες επιχειρηματίες φέρονται να φοβούνται να έχουν την έδρα των επιχειρήσεών τους στην Ελλάδα, ενώ μάλιστα κάποιοι άλλοι χρησιμοποιούν πλαστά έγγραφα για να μεταφέρουν αλλού τις επιχειρήσεις τους. Σύμφωνα με στοιχεία της Παγκόσμιας Τράπεζας, η Ελλάδα είναι ένα από τα δυσκολότερα μέρη στην Ευρώπη για την σύσταση μίας επιχείρησης, με αποτέλεσμα ο ανταγωνισμός για εξασφάλιση μεριδίου αγοράς να είναι περιορισμένος και να υπάρχουν ελάχιστες επιχειρήσεις με νέες ιδέες.
Αυτό το εξαθλιωμένο σύστημα, το οποίο απορρέει από συντεχνιακές αξίες στην Ελλάδα, δίδει έμφαση στην κοινωνική προστασία και στην αλληλεγγύη αντί του ανταγωνισμού. Οι αξίες αυτές μπορεί να είναι ευεργετικές για την οικογενειακή ζωή, όμως, ακόμη και με τις καλύτερες προσθέσεις, αποτελούν συνταγή για μία στατική οικονομία και εξαθλιωμένες καριέρες.
Πράγματι, η παραγωγικότητα εργασίας στην Ελλάδα (ΑΕΠ ανά εργαζόμενο) κυμαίνεται μόλις στο 27% του επιπέδου σε Βρεταννία και Ιταλία και μόλις στο 57,7% της Γερμανίας. Διάφορες έρευνες καταδεικνύουν ότι ο παράγοντας ικανοποίηση από την ζωή στην Ελλάδα υπολείπεται κατά πολύ από τα επίπεδα των πιο εύπορων χωρών στην Ευρωπαϊκή Ένωση (με βάση τις 15 πλουσιότερες χώρες της ΕΕ). Σε αντίθεση δε με τους ισχυρισμούς της ελληνικής κυβέρνησης, ο κορπορατισμός φέρνει φτώχεια στους λιγότερο προηγμένους. Τα στοιχεία της ΕΕ για την φτώχεια το 2010 δίδουν για την Ελλάδα ποσοστό 21,4% –πολύ υψηλότερο από το ποσοστό 16,7% της ΕΕ των 15 πλουσιότερων χωρών.
Βεβαίως, η Ελλάδα γνώρισε κέρδη σε επίπεδο παραγωγικότητας μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο –κυρίως από αυξήσεις στην εκπαίδευση και στο κεφάλαιο ανά εργαζόμενο. Όμως, δύο σημαντικές πηγές γενικότερης ευημερίας αποκλείστηκαν από το ελληνικό σύστημα.
Η μία είναι η πληθώρα επιχειρηματιών που ασχολούνται με την αναζήτηση και την εκμετάλλευση νέων οικονομικών ευκαιριών. Χωρίς αυτούς, η Ελλάδα αδυνατεί να προσαρμοστεί στις μεταβαλλόμενες συγκυρίες –κάτι που είχε υπογραμμίσει ο Friedrich Hayek. Για παράδειγμα, η ελληνική εφοπλιστική κοινότητα καθυστέρησε υπερβολικά να προσαρμοστεί στην μέθοδο μεταφοράς με κοντέϊνερ και συνεπώς έχασε μερίδιο αγοράς.
Η άλλη πηγή ευρείας ευημερίας είναι η πληθώρα των επιχειρηματιών που ασχολούνται με την σύλληψη και την δημιουργία νέων προϊόντων και διαδικασιών –γνωστή, συχνά, με τον όρο «εγχώρια καινοτομία». Εδώ, όμως, η Ελλάδα στερείται του αναγκαίου δυναμισμού: η ροή επιχειρηματικού επενδυτικού κεφαλαίου είναι μικρότερη σε σχέση με το ΑΕΠ στην Ελλάδα από κάθε άλλη χώρα της ΕΕ. Κατά συνέπεια, η ελληνική οικονομία έχει πολύ μικρή ικανότητα να δημιουργήσει μία βιώσιμη αύξηση παραγωγικότητας και υψηλό βαθμό ανθρώπινης ικανοποίησης.
Ορισμένοι οικονομολόγοι πιστεύουν ότι αυτές οι διαρθρωτικές δομές δεν έχουν να κάνουν με την σημερινή ελληνική κρίση. Στην πραγματικότητα, η στρουκτουραλιστική προοπτική καταδεικνύει ποια ήταν τα λάθη –και γιατί.
Για αρκετά χρόνια η Ελλάδα αντλούσε κεφάλαια από τα αποκαλούμενα Διαρθρωτικά Ταμεία της ΕΕ και δάνεια από γερμανικές και γαλλικές τράπεζες, προκειμένου να χρηματοδοτήσει μία μεγάλη σειρά από προγράμματα ικανά να δημιουργήσουν θέσεις εργασίας. Η απασχόληση και τα εισοδήματα ενισχύθηκαν, ενώ αυξήθηκε και η αποταμίευση. Όταν η ροή κεφαλαίου σταμάτησε, οι τιμές ενεργητικού στην Ελλάδα υποχώρησαν, το ίδιο και η ζήτηση για τον κλάδο κεφαλαιακών αγαθών. Πολύ περισσότερο, με τον πλούτο των νοικοκυριών να έχει ξεπεράσει κατά πολύ τους μισθούς, η προσφορά εργατικού δυναμικού περιορίστηκε. Και τότε η Ελλάδα πέρασε από την ευημερία στην ύφεση.
Η στρουκτουραλιστική προοπτική εξηγεί επίσης και τους λόγους για τους οποίους η ανάκαμψη είναι βραδεία. Με τον ανταγωνισμό εξασθενημένο, οι επιχειρηματίες δεν σπεύδουν να προσλάβουν τους ανέργους. Όταν άρχισε η ανάκαμψη, η πολιτική αστάθεια πέρυσι το φθινόπωρο έπληξε την εμπιστοσύνη εν τη γενέσει της.
Η αλήθεια είναι ότι η Ελλάδα χρειάζεται κάτι περισσότερο από μία απλή αναδιάρθρωση του χρέους της ή, ακόμα, από μία ελάφρυνση του χρέους. Εάν οι νέοι θέλουν να έχουν μέλλον στην ίδια τους την χώρα, θα πρέπει οι ίδιοι, όπως και οι μεγαλύτεροι σε ηλικία, να αναπτύξουν συμπεριφορές και θεσμούς που θα συνιστούν μία σύγχρονη οικονομία –κάτι που σημαίνει ότι αφήνουν πίσω τους τις συντεχνιακές αξίες.
Η Ευρώπη, από την πλευρά της, θα πρέπει να σκεφθεί πέρα από τις αναγκαίες μεταρρυθμίσεις για το συνταξιοδοτικό σύστημα της Ελλάδας, το φορολογικό καθεστώς και τις ρυθμίσεις των συλλογικών διαπραγματεύσεων. Αν και η Ελλάδα έχει φθάσει στα ύψη της συντεχνιακής νοοτροπίας, η Ιταλία και η Γαλλία δεν απέχουν πολύ, ούτε και η Γερμανία βρίσκεται πολύ μακριά τους. Όλη η Ευρώπη, όχι μόνον η Ελλάδα, θα πρέπει να σκεφτεί ξανά την οικονομική φιλοσοφία της.
____________________________________
* Νομπελίστας Οικονομικών το 2006, διευθυντής στο Center on Capitalism & Society στο Columbia University, συγγραφέας του «Mass Flourishing»
Για την αντιγραφή: Ιάσων
________________________
ΑπάντησηΔιαγραφή