Ιωάννινα: Το τζαμί του Ασλάν Πασά (βίντεο)

Το τζαμί του Ασλάν Πασά κτίστηκε το 1618 από τον πρώην βαλή της πόλης των Ιωαννίνων, Ασλάν τον Α΄, λίγα χρόνια μετά την καταστολή της επανάστασης του Διονυσίου του Σκυλόφου (1611). Βρίσκεται στην βορειοανατολική ακρόπολη του Κάστρου και πιθανότατα κατασκευάστηκε πάνω στον παλιό χριστιανικό ναό του Αγίου Ιωάννου του Προδρόμου,
που κατά κάποιους έδωσε το όνομα του και στην πόλη μας. Αν και υποστηρίχτηκε από ορισμένους (όπως ο Π. Αραβαντινός) ότι το τζαμί είναι μεταγενέστερο και κατασκευάστηκε από τον Ασλάν τον Β΄ στις αρχές του 18ου αιώνα, μια έρευνα του παλιού γυμνασιάρχη της Ζωσιμαίας σχολής Χρήστου Σούλη, στις Οθωμανικές επιγραφές των Ιωαννίνων, έδωσε την οριστική λύση στο ζήτημα.

Σε επιγραφή που υπήρχε πάνω από την εσωτερική πόρτα του τζαμιού διαβάστηκε:

«Δεν υπάρχει άλλος Θεός. Μόνον αυτός είναι Θεός και απεσταλμένος αυτού ο προφήτης Μωάμεθ. Ο Θεός, ο Μωάμεθ, ο Αβουβεκήρ, ο Ομάρ, ο Οσμάν, ο Αλή, ο Χασάν, ο Χουσέν. Ευτυχισμένος να είναι εκείνος που τόσο πολύ αγωνίστηκε για να κάνει αυτό το καλό. Να τον αξιώσει ο Θεός να αποχτήσει πραγματική δόξα σε τούτο και στον άλλο κόσμο, γιατί φρόντισε κι έκανε τέτοια καλά, δηλαδή ο γενναιόδωρος Αρσλάν πασάς που ξόδεψε την περιουσία του σε έργα θεάρεστα και έχτισε το τζαμί τούτο, το ωραίο, το καλό και ευάρεστο. Η αόρατη μυστηριώδης φωνή, όταν το είδε τελειωμένο είπε: Να διατηρείται αιώνια στερεός και ακλόνητος ο ιερός αυτός οίκος: (1028=1618)».

Το τζαμί που βρίσκεται στερεωμένο πάνω στον βράχο του κάστρου ήταν κατασκευαστικά ένα πολύ δύσκολο εγχείρημα για την εποχή του. Ο Κώστας Νικολαΐδης στο βιβλίο του για την πόλη, μας μεταφέρει μια λαϊκή δοξασία για το πως κτίστηκε το τζαμί:

«Το τζαμί το έχτισε στα 1618 ο Ασλάν πασιάς που ήταν διοικητής των Γιαννίνων. Χτίστηκε σε ανάμνηση του θριάμβου της νίκης των Τούρκων και της συντριβής του κινήματος του Διονυσίου Σκυλοσόφου το Σεπτέμβριο του 1611. Κατά την παράδοση, ο Ασλάν πασιάς ο νικητής ανέβηκε στο κάστρο έχοντας μαζί του τον πρωτομάστορα. Του έδειξε τη θέση που θέλει να χτίσει το τζαμί. Ο πρωτομάστορας όταν είδε το χάος του γκρεμού κάτω, αποκρίθηκε στον πασιά:

– Πασιά μου, δύσκολα να θεμελιώσεις τόσο μεγάλο κτίριο εδώ επάνω.

Τότε ο Ασλάν πασιάς, έσυρε τον πρωτομάστορα ως την άκρη των βράχων προς τη λίμνη. Τον κρατάει επάνω στην άκρη του γκρεμού με το ένα χέρι και με το άλλο τραβάει από τη βαθιά τσέπη του καφτανιού, χούφτες φλωριά και τα ρίχνει μέσα στο χάος της λίμνης, φωνάζοντας:

– Με τούτα, γίνεται μάστορα, γίνεται;

Ο πρωτομάστορας του αποκρίνεται τρομαγμένος:

– Πασιά μου, έτσι που σκορπίζεις εσύ τα φλωριά, και στον αέρα θεμελιώνεται…».

Ο Ασλάν Πασάς ευτύχησε να δει το ιστορικό του δημιούργημα τελειωμένο αφού όπως μας λέει η παράδοση πέθανε μόλις το τζαμί κατασκευάστηκε. Πριν όμως πεθάνει φρόντισε ακόμη και για τη συνέχεια της λειτουργίας του αφού το προικοδότησε με μεγάλη ακίνητη περιουσία και το κατέστησε το πλουσιότερο της πόλης. Όταν το πλήρωμα του χρόνου έφτασε για τον Ασλάν Πασά, στο χώρο του τεμένους κατασκευάστηκε ένας περίτεχνος τουρμπές. Εκεί τοποθετήθηκε η σορός του μαζί μ’ αυτόν της πασίνας του. Και οι απόγονοι όμως της δυναστείας του Ασλάν φρόντισαν γα τη συνέχεια του Τζαμιού.

Στον προαύλιο χώρο του κατασκευάστηκε μεντρεσές (ιερατική σχολή) που συμπληρώθηκε και από τα απαραίτητα συνοδευτικά κτίρια. Δημιουργήθηκε το κτίριο της εστίας, για να καλύψει τις ανάγκες των σπουδαστών, ενώ κτίστηκε και βιβλιοθήκη, σε χώρο πολύ κοντινό του μεντρεσέ. Έτσι η ακρόπολη του τζαμιού, κατά την περίοδο της Οθωμανικής κυριαρχίας, αναδείχτηκε σε ένα σπουδαίο θρησκευτικό και πνευματικό κέντρο. Το Τζαμί του Ασλάν Πασά έγινε το πιο γνωστό κτίριο στην πόλη. Κατά το πέρασμα των αιώνων, ζωγραφίστηκε και αργότερα φωτογραφήθηκε εκατομμύρια φορές. Είναι σίγουρα το πιο προβεβλημένο μνημείο της πόλης και το πιο αναγνωρίσιμο.

Στέκεται επιβλητικό πάνω από την λίμνη και προκαλεί τον θαυμασμό του επισκέπτη. Το 1670 όταν ο Τούρκος περιηγητής Εβλιά Τσελέπη επισκέφτηκε την πόλη κι έγραψε για το τζαμί:

«Δεσπόζει όλης της πόλεως και είναι τερπνό, ωραίο και φωτεινό. Καλύτερη τοποθεσία δεν υπάρχει καμία άλλη στη πόλη. Τα παράθυρα της ολόγυρα στοάς του, είναι μεγάλα και κρυστάλλινα και το εσωτερικό στρωμένο με τάπητες. Ο άμβωνας του μιναρέ του, είναι τεχνικότατος και φαίνεται σα να μη στηρίζεται πουθενά».

Και εσωτερικά του ναού ο επισκέπτης του εντυπωσιάζεται, ιδιαίτερα από τα σπουδαία αραβουργήματα που καλύπτουν τον χώρο. Άξια θαυμασμού είναι επίσης και η γλυπτική διακόσμηση που υπάρχει. Φυσικά το κυρίαρχο χρώμα είναι το πράσινο, το χρώμα του Ισλάμ. Παλιότερα, σύμφωνα με τις περιγραφές των επισκεπτών, το εσωτερικό του τεμένους ήταν στρωμένο με πλούσιο περσικό τάπητα, που πλένονταν κάθε χρόνο στα νερά της Παμβώτιδος.

Μετά την ανταλλαγή του πληθυσμού, το 1924, το τζαμί έπαψε να λειτουργεί. Κατά τη διάρκεια της κατοχής, τα φασιστικά στρατεύματα προξένησαν αρκετές ζημιές στο ναό και στον προαύλιο χώρο του. Περιπέτειες όμως είχε και ο μιναρές του τζαμιού που λίγο παλιότερα, τον 19ο αιώνα, καταστράφηκε τρεις φορές από κεραυνό. Για πρώτη φορά αυτό έγινε το 1841, ακολούθησε η καταστροφή στις 2 Ιουλίου του 1873 (η ανέγερσή του στοίχισε τότε 60.000 γρόσια) ενώ τελευταία φορά κτυπήθηκε στις 30 Σεπτεμβρίου του 1875. Το 1892 στο τζαμί τοποθετήθηκε αλεξικέραυνο παρά τις αντιρρήσεις του Σεΐχη του και το πρόβλημα λύθηκε.

Σήμερα στο Τζαμί του Ασλάν Πασά στεγάζεται το Δημοτικό Μουσείο της πόλης. Έτσι δίνεται η ευκαιρία στο επισκέπτη να θαυμάσει μεταξύ των σπουδαίων εκθεμάτων και τον μοναδικής ομορφιάς εσωτερικό χώρο του τζαμιού.

Δημοτικό Μουσείο, Κάστρο Ιωαννίνων (Τζαμί Ασλάν Πασά)

Στο μουσειακό χώρο εκτίθενται κηροπήγια, κάδρα, κεραμικά βάζα και πιάτα που κοσμούσαν εσωτερικούς χώρους, κοσμήματα, όπλα, παραδοσιακές φορεσιές, κι υφάσματα καθώς και ξυλόγλυπτα έπιπλα. Μεταξύ των εκθεμάτων διακρίνουμε όπλα του Γεωργίου Καραϊσκάκη, το πηλίκιο και το ξίφος του ποιητή Λορέντζου Μαβίλη, ένα από τα όπλα και την πίπα του Εσάτ Πασά, τελευταίου πασά των Ιωαννίνων. Επίσης, εκτίθεται φωτογραφικό υλικό και πίνακες με θέματα από τις μάχες στο Μπιζάνι και την απελευθέρωση της πόλης των Ιωαννίνων.

Στο Μουσείο, φιλοξενούνται εκθέσεις. Εδώ, εκτίθενται η συλλογή του Βασιλείου Πυρσινέλλα με πίνακες, είδη οικιακής χρήσης και διακόσμησης καθώς κι η συλλογή του Αλέξανδρου Πάλλη που περιλαμβάνει είδη οικιακής χρήσης, υφάσματα κι όπλα. Τα εκθέματα αναφέρονται στους 18ο, 19ο και 20ό αιώνα. Τα θέματά τους είναι από την δραστηριότητα του χριστιανικού, μουσουλμανικού, κι εβραϊκού στοιχείου στην Ήπειρο. Μεταξύ των εκθεμάτων διακρίνουμε εβραϊκά προικοσύμφωνα από το 1762 σε μεμβράνη. Στο Μεντρεσέ του Τζαμιού εκτίθεται η συλλογή Ραπακούση.

Μίλτος Γήτας