Η Μετανάστευση στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή

H απόφαση να ανατεθεί στον Έλληνα επίτροπο το χαρτοφυλάκιο της Μετανάστευσης εξηγείται κατ’αρχήν από την γεωγραφική θέση της Ελλάδας, ως σταυροδρόμι των μεταναστευτικών ροών από την Ασία και την Αφρική προς την Ευρώπη. Η Ελλάδα είναι ένας κρίσιμος κόμβος για το μεγάλο αυτό ευρωπαϊκό πρόβλημα· επίσης, υφίσταται τις επιπτώσεις του πολύ οξύτερα από τις άλλες ευρωπαϊκές χώρες.

Όμως, η συμβολή της ελληνικής εμπειρίας δεν περιορίζεται στην ανάσχεση της...
μεταναστευτικής πίεσης. Το ζήτημα δεν είναι μόνον αν και κατά πόσον πρέπει να ανοίξει η Ευρώπη τις θύρες της στους απειράριθμους ενδεείς και κυνηγημένους τους οποίους σήμερα οι διώξεις και οι πόλεμοι ωθούν σε αναζήτηση ασφαλείας. Με δεδομένο ότι οι θύρες δεν μπορούν να παραμένουν διάπλατα ανοικτές, αλλά ούτε και ερμητικά κλειστές, τίθενται σειρά από άλλα ζητήματα ως προς την υποδοχή των μεταναστών και τις συνέπειες της ανθρώπινης ροής στις κοινωνίες υποδοχής. Το θέμα της μετανάστευσης οδηγεί, επομένως, σε μια ευρύτερη προβληματική· επιτρέπει στον Έλληνα επίτροπο να παρεμβαίνει σε ζωτικά κοινωνικά και πολιτικά ζητήματα της Ευρώπης. Η άνοδος της ξενοφοβίας και οι επιτυχίες των ακροδεξιών κομμάτων, φαινόμενα απειλητικά για την ίδια την ύπαρξη της Ευρωπαϊκής Ένωσης, σχετίζονται άμεσα με το μεταναστευτικό. 

Οι δυτικές κοινωνίες δέχθηκαν, εδώ και δύο αιώνες, μαζικά ρεύματα μετανάστευσης, διά των οποίων ξεπέρασαν δημογραφικά προβλήματα, ανανεώθηκαν πνευματικά, διασυνδέθηκαν με μακρυνές χώρες, αναπτύχθηκαν επιστημονικά, τεχνολογικά και οικονομικά. Γιατί τώρα η μετανάστευση αντιμετωπίζεται ως απειλή; Η διαφορά με το παρελθόν είναι ότι οι δυτικές κοινωνίες αποτυγχάνουν να αφομοιώσουν τα νέα πληθυσμιακά στοιχεία. Η νέα γεωγραφία της επικοινωνίας και των μεταφορών συντηρεί τους δεσμούς των μεταναστών με τους χώρους της καταγωγής τους, αναστέλλοντας την διαδικασία της λήθης και της αποκοπής. Οι μετανάστες, αντί να απορροφώνται μετά από μία ή δύο γενεές στην κοινωνία υποδοχής, μετατρέπονται σε μέλη διασπορών. Οι «ιστορικές» διασπορές, δηλαδή οι Εβραίοι, οι Έλληνες, οι Αρμένιοι, οι Κινέζοι, μπορούν να οριστούν ως δίκτυα τα οποία αντιστέκονται στην φθορά του χρόνου και της απόστασης. Σήμερα, όμως, οι διασπορές δεν είναι πια εξαίρεση· έχουν καταστεί γενικευμένο φαινόμενο. 

Ποιο συγκριτικό πλεονέκτημα διαθέτει η ελληνική εμπειρία, προκειμένου να διαμορφωθεί σφαιρικά η μεταναστευτική πολιτική -και όχι απλώς ως μηχανισμός ελέγχου; 

Όπως δείχνει η ελληνική περίπτωση, οι διασπορές δεν ασκούν υποχρεωτικά διαβρωτικό και αποσταθεροποιητικό ρόλο στις κοινωνίες υποδοχής. Οι Ελληνο-Αμερικανοί, χωρίς να παύουν να αισθάνονται Έλληνες, αναγνωρίζονται ως αξιόλογη συμβολή στην αμερικανική οικονομία και κοινωνία. Υπάρχουν, όμως, διασπορές και διασπορές. Είναι αλήθεια ότι ορισμένες λειτουργούν ως υπόβαθρο για εγκληματικές ή τρομοκρατικές δραστηριότητες. Επιπλέον, συχνά η διασπορική παρουσία προκαλεί ανασφάλεια στους πληθυσμούς των χωρών υποδοχής, καθώς οι μετανάστες αντιπαρατίθενται στις επικρατούσες αξίες και αμφισβητούν την κυρίαρχη ταυτότητα. Η ιδεολογική ανατροπή, η «Σύγκρουση των Πολιτισμών» κατά Huntington, έχει συμβάλει, επίσης, στην ανταγωνιστική θεώρηση γηγενών και διασπορικών πληθυσμών.

Στον σημερινό κόσμο, οι παλαιότερες οικονομολογικές και κοινωνιολογικές προσεγγίσεις της μετανάστευσης αποδεικνύονται ανεπαρκείς, καθώς έχει μεσολαβήσει η παγκοσμιοποίηση, η κοινωνία της πληροφορίας και η δικτυωτή οικονομία. Χρειάζεται να ενσωματώσουν τις νέες έρευνες γύρω από την ανάδυση του διασπορικού φαινομένου.

Σύμφωνα με τον προώρως εκλιπόντα Ελληνο-Αμερικανό ερευνητή Μιχάλη Δερτούζο, αποτελούμε ένα «δικτυωτό έθνος». Αντίθετα με το ελληνικό κράτος, η διασπορική μας ταυτότητα χάνεται στον χρόνο. Επίσης, αντίθετα με τους Ευρωπαίους εταίρους μας, οι νέες εξελίξεις ούτε μας εκπλήσσουν ούτε μας αιφνιδιάζουν. Η ελληνική εμπειρία μπορεί να συμβάλει αποφασιστικά στην ανανέωση θεωρήσεων και πολιτικών.

Η ευρωπαϊκή πολιτική οφείλει να διαμορφώσει τις αναπόφευκτες, πλέον, διασπορές σύμφωνα με θετικά παραγωγικά υποδείγματα, όπως το ελληνικό. Μπορεί να αντλήσει από την διασπορική σοφία, ενσωματωμένη στον πολιτισμό και στους παραδοσιακούς θεσμούς, επί παραδείγματι στην Εκκλησία. 

Στον ταχύτατα μεταβαλλόμενο κόσμο, η μετανάστευση, θεωρημένη από την σκοπιά των διασπορικών δικτύων, μπορεί να ξαναγίνει ευκαιρία για την Ευρώπη. Θα την ανοίξει σε άλλους κόσμους και άλλους πολιτισμούς· όπως, άλλωστε, συμβαίνει ήδη στις Ηνωμένες Πολιτείες.

Άρθρο του Γ. Πρεβελάκη στην Εφημ. "Εστία" στις 07.10.2014

Για την αντιγραφή: Ιάσων