Η ώρα του λαϊκισμού

Πατήστε για μεγέθυνση

Tου Κώστα Iορδανίδη
Η Ελλάς εισέρχεται σταδιακώς σε φάση γενικού λαϊκισμού, όχι απλώς υπό την έννοια ότι οι πολιτικοί ηγέτες αισθάνονται την υποχρέωση να γίνουν αρεστοί στα ευρύτερα λαϊκά στρώματα. Αυτό είναι σύνηθες φαινόμενο και σε διεθνές επίπεδο και δεν θα προκαλούσε ιδιαίτερη ανησυχία. Οι πολιτικοί πάντα βρίσκουν τον τρόπο να αναιρούν ακόμη και συστατικές αρχές των κομμάτων των οποίων ηγούνται.
Ο Ανδρέας Παπανδρέου κατέλαβε την εξουσία με το σύνθημα «ΕΟΚ και ΝΑΤΟ, το ίδιο συνδικάτο» και η Ελλάς παρέμεινε στο σύστημα της Δύσεως, με κάποιες ιδιόμορφες πλην όμως όχι ουσιαστικές διαφοροποιήσεις. Ο χειρισμός από την πλευρά του ιδρυτού του ΠΑΣΟΚ υπήρξε τόσο επιτυχής που οι οπαδοί του παραληρούσαν από μέθη όταν υπέγραφε τη συμφωνία για τις αμερικανικές βάσεις στην Ελλάδα, χαρακτηρίζοντάς την ως «συμφωνία απομακρύνσεως» των βάσεων.
Δεν πρόκειται όμως περί του φαινομένου αυτού, αλλά περί ενός κινήματος ανώνυμων πολιτών που αμφισβητούν την αξιοπιστία των ελίτ και τη δυνατότητά τους να διαχειρισθούν την κρίση που ουσιαστικώς δημιούργησαν, λόγω εσφαλμένων αποφάσεων, ιδιοτέλειας ή απλώς ανικανότητος. Η κίνηση αυτή, ανοργάνωτη στην Ελλάδα, στρέφεται εναντίον της πολιτικής, της επιχειρηματικής, της ακαδημαϊκής ελίτ και των επιλογών τους· δεν έχει ακόμη συγκροτημένη έκφραση και εάν κάποια λέξη μπορεί να την αποδώσει είναι η «οργή». Στις Ηνωμένες Πολιτείες το κίνημα προσδιορίζεται ως «λαϊκισμός» -populism- και βρήκε την έκφρασή του στις ομάδες των tea parties, που δεν αποτελούν παράπλευρο φορέα των Ρεπουμπλικανών, αλλά περιλαμβάνουν στις τάξεις τους σημαντικά ποσοστά Δημοκρατικών, Φιλελευθέρων και ανεξαρτήτων. Το κίνημα έχει αναδειχθεί σταδιακώς μέσα σε έναν μόνον χρόνο σε παράγοντα τόσο σημαντικό ώστε να εκλέξει τον Συντηρητικό Σκοτ Μπράουν γερουσιαστή στη Μασαχουσέτη, στην αδιαμφισβήτητη έδρα των Δημοκρατικών.
Στη Ελλάδα ο λαϊκισμός αρχίζει να παίρνει τη μορφή της «πολιτικής ανυπακοής», κίνημα επίσης αμερικανικής εμπνεύσεως τον 19ο αιώνα, όταν ο Χένρι Ντέιβιντ Θόροου το 1849 καλούσε τους αναγνώστες του να αντισταθούν στην πολιτική κυβέρνηση, τονίζοντας πως όχι απλώς συμφωνεί με το φιλελεύθερο αξίωμα ότι «η καλύτερη κυβέρνηση είναι αυτή που κυβερνά λιγότερο», αλλά πλειοδοτούσε υποστηρίζοντας ότι «καλύτερη κυβέρνηση είναι αυτή που δεν κυβερνά διόλου».
Η Ελλάς δεν είναι η χώρα του πολιτικού ή οικονομικού φιλελευθερισμού, αλλά η απαξίωση του όλου συστήματος έχει ως αποτέλεσμα να μη λαμβάνεται υπ’ όψιν η κυβέρνηση. Η απαγόρευση του καπνίσματος -ασχέτως εάν ήταν ορθή ή εσφαλμένη- παύει σταδιακώς να ισχύει. Η απόδοση του ΦΠΑ δεν γίνεται, αν και η κατακράτησή του αποτελεί ποινικό αδίκημα. Η εισφοροδιαφυγή προς τα ασφαλιστικά Ταμεία οργιάζει, με το κράτος να πρωτοστατεί στην αυθαίρετη διαχείριση των πόρων εδώ και μισό αιώνα. Το Δημόσιο υπολειτουργεί, αν και απασχολεί στρατιές υπαλλήλων. Το κράτος έχει αυτοκαταργηθεί. Ο λαϊκισμός με οποιανδήποτε σημασία της λέξεως έχει επικρατήσει. Και η κυβέρνηση αναζητεί διέξοδο, διά της φυγής από τις υποχρεώσεις της εξουσίας, που έχει κατακτήσει πριν από έναν μόνον χρόνο.